Η ΟΡΟΛΟΓΙΑ ΤΗς ΑΝΑΛΥΣΗΣ//ΕΡΜΗΝΕΙΑΣ ΚΕΙΜΕΝΟΥ
Τον τελευταίο καιρό επικεντρωθήκαμε στη διαφορά παραδοσιακής νεότερης ποίησης και τον σουρεαλισμό.
Επίσης θυμηθήκαμε τη δυάδα που αποτελεί στη σκέψη μας η αναλογία . Δυάδα με άλλο τρόπο αποτελεί και η αντίθεση ως εκφραστικό μέσο.
Δυαδικά συστήματα:Αναλογίες και Αντιθέσεις
Η αναλογία (και η μεταφορά, παρομοίωση, προσωποποίηση)
Με την αναλογία εξηγούμε κάτι πιο δύσκολο με κάτι πιο απλό: π.χ.
” Όπως ένα παιδί αγαπά απλά και αληθινά έτσι ένοιωθε κι αυτός στο πρώτο πλησίασμα του Έρωτα στην καρδιά του. Ένα παιδί σε έναν καινούργιο κόσμο γι αυτόν. “
Αυτός ο τρόπος να σκεφτόμαστε είναι στη βάση της μεταφοράς +πέτρινη καρδιά) , της παρομοίωσης (η ματιά της ήταν σκληρή σαν ατσάλι..) , και της προσωποποίησης (ο άνεμος της ψιθύρισε..) .
Θυμηθήκαμε τις αλληγορίες και τα σύμβολα. Όπως και τις ιστορίες που μιλούν αλληγορικά, δηλαδή κάτι άλλο θέλουν να καταλάβουμε από αυτό που λένε σε πρώτο επίπεδο.
Η Ειρωνεία
Βέβαια αυτό είναι στοιχείο και της ειρωνείας που είναι κι αυτή ένα εκφραστικό μέσο. Αλλά όχι ως ιστορία ολόκληρη… Όπως όταν λέμε:
” καλά δεν έχετε τίποτα άλλο να μας σερβίρετε; Νηστικούς μας έχετε..” για να δώσουμε έμφαση ότι οι οικοδεσπότες μας μας τάισαν πολύ και με πολλά..
Αφορμή υπήρξε ένας γάτος που έφαγε ένα πουλάκι κι έκανε ένα κοριτσάκι να κλαίει:Συζητήσαμε τι μπορεί να σημαίνει για τον καθένα από μας αυτή η ιστορία.
https://eimaistahaimou.blogspot.com/2015/09/1900-1977.html
Θυμηθήκαμε και τις διδακτικές παραβολές, όπως η ιστορία του Ασώτου υιού στην Καινή Διαθήκη.
Νεότερη ποίηση (ο σουρεαλισμός)
Σελίδες 226 του σχολικού βιβλίου τα τρία ποιήματα του Ανδρά Εμπειρίκου και ως θεωρία τις υποσημειώσεις:
Παραδοσιακή ποίηση:ανάπτυξη ενός επιφωνήματος
Σουρεαλισμός-Νεότερη ποίηση:
“η ποίηση είναι ανάπτυξη στίλβοντος ποδηλάτου”, το δέυτερο ποίημα ,
Τονίσαμε τη σημασία των εικόνων, την έλλειψη συνοχής (φαινομενικά τουλάχιστον) και τη χρήση λεξιλογίου σπάνιου, λόγιου (καθαρεύουσας) με καθημερινές λέξεις μαζί. π.χ. στίλβον ποδήλατο, η αυγή σφαδάζουσα στο ράμφος της πρωίας…
Επίσης στη σελίδα 244 γνωρίσαμε τον ποιητή Νίκο Εγγονόπουλο που γράφει ένα ποίημα για τη στενοχώρια και την απογοήτευση που του προκάλεσε ο Θάνατος του Ισπανού ποιητή Λόρκα, αλλά και ο θυμός και εκνευρισμός του από τα σχόλια των εφημερίδων που αποφεύγουν την ουσία , κατά τη γνώμη του ποιητη.
Τονίσαμε τη σημασία του τίτλου (που είναι σε μορφή είδησης ) και τη σημασία του ανάμικτου λεξιλογίου (επίσημου και λόγιου από τη μία =σεβασμός για τον ποιητή:περιφρόνησις αρμόζει, τους ποιητάς, είθισται// λαϊκό , απαξιωτικό λεξιλόγιο για τους δημοσιογράφους =ξεφουρνίζουν, αργόσχολοι και ματαιόδοξοι γραφιάδες, κακορίζικου Λόρκα=λερώνεται ο ποιητής στα σχόλια τους) )
Το λεξιλόγιο
(λόγιο, καθαρεύουσα, τοπικό ιδίωμα, ειδική γλώσσα(π.χ. δημοσιογραφική, ιατρική.) γλώσσα των νέων.., καθημερινή γλώσσα , αργκό, κλπ
Ένας τίτλος
Ποιητικό και αντι-ποιητικό λεξιλόγιο
στην παραδοσιακή αλλά και στη σύγχρονη ποίηση
Της εξοχής του Γιώργου Κοτζιούλα
και το Με ένα ποτήρι γάλα του νέου ποιητή Σπύρου Γούλα
Γνωρίσαμε και τον Εγγονόπουλο, ως καθαρά σουρεαλιστή ποιητή με το:
” Το καράβι του δάσους”
https://fanezan.blogspot.com/2013/04/blog-post_2484.html
Ο αφηγητής -(το ποιητικό υποκείμενο)
Ποιος είναι ο αφηγητής (ποιητικό υποκείμενο) : δεν τον μπερδεύω με το συγγραφέα (ποιητή)
Ποιος μιλάει δηλαδή στο κείμενο.. Μπορεί ο συγγραφέας να διηγείται μια ιστορία μέσα από την φωνή ενός παιδιού σε α΄πρόσωπο. Δε σημαίνει ότι είναι ο ίδιος αυτό το παιδί. Αν και μπορεί να υπάρχουν αυτοβιογραφικά στοιχεία σε όσα λέει αυτό το παιδί.
Συνήθως έχουμε κάποιον που διηγείται μια ιστορία σε γ΄πρόσωπο και μέσα σε αυτή την αφήγηση κάποιοι μιλούν σε α΄ (αφήγηση και διάλογος ή μονόλογος) Συνήθως και κάποια σημεία με περιγραφή.
Στο “σιγά μην κλάψω”δεν είναι σίγουρο ότι η φωνή του αφηγητή και η φωνή του συγγραφέα/τραγουδοποιού ταυτίζονται. Κατά κάποιο τρόπο μιλάει κάποιος που είναι δημιούργημα του τραγουδοποιού. Ένας άνθρωπος, ένα πρόσωπο, ένας χαρακτήρας. Φανταστικός αλλά αληθινός σε όσα μας λέει. Σε μας τους ακροατές.
Στη λογοτεχνία έχει σημασία να καταλάβω ότι όλα γίνονται με λέξεις. Και η σιωπή είναι φτιαγμένη από λέξεις. Και μια εικόνα μπορεί να περιγράφεται άμεσα αλλά μπορεί και να σχηματίζεται έμμεσα στη δική μας φαντασία από υλικό ανάμεσασ τις λέξεις που αποτελούν το κείμενο.
Η λογοτεχνία παρουσιάζει ιστορίες, χαρακτήρες, συναισθήματα, μέσα σε χώρους και τόπους. Πραγματικούς ή φανταστικούς .
Όμως αληθινούς. Στον τρόπο που μας επηρεάζουν.
Έχει σημασία να διαβάσω ένα κείμενο πολλές φορές. Και να χρησιμοποιήσω πρόχειρο ή τη φωτοτυπία για υπογραμμίσεις , σκέψεις και σημειώσεις που μπορεί να χρησιμοποιήσω , μπορεί και όχι. Συνήθως αυτές οι αρχικές ελεύθερες σκέψεις είναι πολύτιμες και θα δώσουν χαρακτήρα στο κείμενό μου όταν θα αρχίσω να απαντώ στις συγκεκριμένες ερωτήσεις της εξέτασης .
Στην ερώτηση που θα αντιμετωπίσετε αύριο θα σας ζητηθεί να αναλύσετε τον τρόπο που λειτουργεί ένα ποίημα και επιδρά επάνω μας.
Πώς το πετυχαίνει;
Κάτι κάνει με τα σχήματα λόγου (και τα εκφραστικά μέσα) που χρησιμοποιεί ο άνθρωπος από την αρχή του χρόνου γι αυτόν:μεταφορές , παρομοιώσεις, προσωποποιήσεις, αντιθέσεις (με διάφορους τρόπους, π.χ. ανάμεσα σε λέξεις, σε εικόνες, σε ενότητες, σε χαρακτήρες, στην εναλλαγή λεξιλογίου, από το επίσημο στο καθημερινό, από το λόγιο λεξιλόγιο στο λαϊκό, ατελείωτες είναι οι αντιθέσεις , ανάμεσα σε χρώματα και τοπία, ζώα και λουλούδια και άλλα) . Επίσης ο συγγραφέας έχει στην παλέτα του την ειρωνεία (άλλα λέω κι άλλα εννοώ) , το χιούμορ, την επανάληψη (με πολλούς τρόπους επίσης:φράσεων, λέξεων, στίχων, ενοτήτων ολόκληρων..) το ρυθμό, και όχι μόνο στα ποιήματα, ούτε μόνο στα παραδοσιακά με το μέτρο. Και η νεότερη ποίηση έχει εσωτερικό ρυθμό. Την ομοιοκαταληξία στα ποιήματα αλλά και τα ομοιοτέλευτα στα πεζά κείμενα και στα ποιήματα, δηλαδή σημεία σε μια αφήγηση που ομοηχούν , είναι τα ίδια , ή μοιάζουν ηχητικά.. π.χ.
Ένα φεγγάρι πράσινο, μεγάλο,
που λάμπει μες στη νύχτα, – τίποτ’ άλλο.
Μια φωνή, που γρικιέται μες στο σάλο
και που σε λίγο παύει, – τίποτ’ άλλο.
Πέρα, μακριά, κάποιο στερνό σινιάλο
του βαποριού που φεύγει, – τίποτ’ άλλο.
Και μόνο ένα παράπονο μεγάλο,
στα βάθη του μυαλού μου. – Τίποτ’ άλλο.
Ναπολέων Λαπαθιώτης: «Νυχτερινό»
Εδώ έχουμε και ομοιοτέλευτο, και επανάληψη, που δίνουν έναν σταθερό ρυθμό στο ποίημα, αλλά επειδή το τίποτα άλλο επαναλαμβάνεται συνέχεια δημιουργεί ένα μελαγχολικό ρυθμό και ένα μελαγχολικό περιεχόμενο. Τίποτα. Κενό. Ίσως απώλεια.
Η ΕΡΩΤΗΣΗ
Αν ας πούμε η ερώτηση είναι να επιλέξετε μερικά στοιχεία του κειμένου με τα οποία ο ποιητής καταφέρνει να μας μεταδώσει το ψυχολογικό κλίμα του ποιητικού υποκειμένου (του αφηγητη στα ποήματα..) τι άλλο θα χρειαστείτε ;
| α΄πρόσωπο που αφηγείται (βίωμά του, εκφράζει προσωπικό συναίσθημα, εξομολογητικός τόνος και ύφος, προσωπική οπτική (υποκειμενικότητα) αμεσότητα στην έκφραση, ζωντάνια, οικειότητα, προφορικότητα) β΄πρόσωπο που σηματοδοτεί διαλογική μορφή, συναισθηματικός χρωματισμός του λόγου, θεατρικότητα, παραστατικότητα, αμεσότητα, συμμετοχή του δέκτη στον προβληματισμό, πιο πειστικός λόγος γ΄πρόσωπο που δίνει καθολικό κύρος στα λεγόμενα (θυμηθείτε το “μου λένε “του τραγουδιού “Σιγά μην κλάψω”) , οι απόψεις εμφανίζονται ως κοινώς αποδεκτές, δίνει στο λόγο αντικειμενικότητα, ουδετερότητα, αποστασιοποίηση του αφηγητή, απρόσωπο ύφος —-όχι όλα μαζί —-ᾱναλόγως επιλέγουμε για την ανάλυσή μας σε ένα συγκεκριμένο ποίημα. α΄ πρόσωπο πληθυντικού δίνεται αίσθηση συλλογικότητας, συμπερίληψη του αφηγητή στο σύνολο, οικειότητα , εστίαση στα κοινά προβλήματα ή τους ρόλους, πρόκληση για συμμετοχή ή δράση, αμεσότητα. β΄προσωπο πληθυντικού επιτυγχάνεται συναισθηματική προσέγγιση του κοινού, θεατρικότητα, ζωντάνια. γ΄πληθυντικού δίνεται η εντύπωση καθολικής ισχύος των απόψεων , απρόσωπο ύφος.. |
| Όλα αυτά μπορεί να μην εκφράζουν, όλα μαζί, τι πετυχαίνει ο ποιητής με τη χρήση του α΄προσώπου , αλλά μερικοί από αυτούς τους χαρακτηρισμούς για το α΄ πρόσωπο θα σας χρειαστούν . |
ΕΡΜΗΝΕΙΑ (κειμενικά /γλωσσικά στοιχεία)
Από τη ΜΟΡΦΗ στο ΠΕΡΙΕΧΟΜΕΝΟ
Στο παραπάνω ποίημα έχει σημασία η κατάληξη της περιγραφής σε προσωπική εξομολόγηση συναισθήματος (παράπονο) (στο βάθος του μυαλού μου) . Στην αρχή το ποίημα ξεκινά με γ΄πρόσωπο σαν περιγραφή ένα φεγγάρι, νύχτα, εικόνα, έπειτα δύο ηχητικές εικόνες (μια φωνή για λίγο, το σινιάλο ενός καραβιού μακριά) και τότε ο αναγνώστης αντιλαμβάνεται ότι αυτά τα διηγείται και τα νοιώθει ένα ποιητικό υποκείμενο σε α΄πρόσωπο. Εδώ μπορούμε να επαναλάβουμε την πένθιμη κάπως , μελαγχολική επανάληψη του τίποτα , το παιχνίδι με το χώρο, κάτι απομακρύνεται, όλο και πιο πολύ ,εξωτερικός -εσωτερικός χώρος , κάτι φεύγει, η μονοτονία της επανάληψης τονίζουν μια απομόνωση του ποιητικού υποκειμένου, μια απώλεια (ενός αγαπημένου προσώπου ίσως, μοναξιά.. Και παράπονο. Ίσως γιατί να έφυγε το αγαπημένο πρόσωπο..
Τα επίθετα (πολλά ή λίγα;)
λιτός ή πλούσιος σε χαρακτηρισμούς λόγος;)
Θυμόμαστε επίσης το Σχήμα κύκλου
Το σχήμα κύκλος δημιουργείται, όταν μια πρόταση ή μια περίοδος ή ένας στίχος ή μια στροφή ή ακόμη κι ένα ποίημα αρχίζει και τελειώνει με την ίδια λέξη ή με τον ίδιο στίχο,
Και την Κλιμάκωση
Το σχήμα κλιμακωτό δημιουργείται, όταν οι εικόνες, οι ιδέες, τα συναισθήματα παρουσιάζονται το ένα μετά το άλλο είτε προς την κορύφωση είτε προς τη μείωση, “ένα σβήσιμο” π.χ.
α)
Ακούω κούφια τα τουφέκια
ακούω σμίξιμο σπαθιών,
ακούω ξύλα, ακούω πελέκια,
ακούω τρίξιμο δοντιών.
β) Ἡ γλυκεῖα νεᾶνις ἐχειροτέρευεν, ἀφηρεῖτο τὸ περίβλημα, κ᾿ ἐφανερώνετο εἰς τὰ ἔξω, κ᾿ ἐγίνετο ψυχή. Καὶ τέλος, τὸν Ἀπρίλιον ἐκεῖνον, ὀλίγον μετὰ τὸ Πάσχα, ὅταν ἔφθασεν ὁ Ἀγάλλος, τὸ ἄνθος ἐφυλλορρόησε, κ᾿ ἔγειρε, κ᾿ ἐμαράνθη. (Τα μαύρα κούτσουρα”του Παπαδιαμάντη )
Και το ασύνδετο σχήμα
Πώς μεγαλώνουν, Θεέ μου! εσκέπτετο η Φραγκογιαννού. Ποίος κήπος, ποίον λιβάδι, ποία άνοιξις παράγει αυτό το φυτόν! Και πώς βλαστάνει και θάλλει και φυλλομανεί και φουντώνει! Και όλοι αυτοί οι βλαστοί, όλα τα νεόφυτα, θα γίνουν μίαν ημέραν πρασιαί, λόχμαι, κήποι; Και ούτω θα εξακολουθή; (” η φόνισα” του Παπαδιαμάντη )
Το παιχνίδι με τους χρόνους των ρημάτων
Παρατατικός =διάρκεια =συνέχεια κάτι στο παρελθόν, αόριστος =ολοκλήρωση ενέργειας
Οι Εγκλίσεις των ρημάτων
Οριστική =κάτι παρουσιάζεται ως σίγουρο βέβαιο, κρίση, άποψη
Υποτακτική =επιθυμία,
Προστακτική =έντονη επιθυμία
Η ΣΤΊΞΗ
Εισαγωγικά:
Για να δηλωθεί κατά περίπτωση:
Ευθύς λόγος, μεταφορά κατά λέξη, (άποψη, σχόλιο) άλλου προσώπου// παγιωμένη έκφραση (σύνθημα, σλόγκαν, ρητό, παροιμία, γνωμικό) //τίτλος κειμένου
//ονομασία φαινομένου, ονομασία θεσμού – οργανισμού// αναφορά με σχόλιο του συγγραφέα (αμφισβήτηση, ειρωνεία, αγανάκτηση , οργή, )// έμφαση
Θαυμαστικό:
Σημειώνεται μετά τα επιφωνήματα ή στο τέλος φράσης για να δηλωθεί: έντονο συναίσθημα (χαρά, θαυμασμός, έκπληξη, αγανάκτηση) στιγματισμός υπερβολικής ή ανάρμοστης συμπεριφοράς // Επίσης τίθεται σε έναν όρο, για να δηλωθεί απορία, έκπληξη, αμφισβήτηση , ειρωνεία.
Αποσιωπητικά:
Σημειώνεται μετά από όρο ή στο τέλος μιας φράσης για να δηλωθεί
σχόλιο (συγκίνηση , προβληματισμός, ειρωνεία, αγανάκτηση, ντροπή, περιφρόνηση, δισταγμός, χιούμορ,
αποσιώπηση μιας σκέψης που είναι εύκολα αντιληπτή,
σκόπιμη απόκρυψη λόγου
vounouka 